مقدمه
شاید برای شما هم پیش آمده باشد که اصطلاح سازمانهای تابآور را در مطبوعات و گفتگوهای حوزه کسبوکار شنیده باشید. گمان میکنید سازمانهای موفق زمانی که در مواجهه با بحرانهای گوناگون قرار میگیرند با کمک چه راهکاری خود را از مهلکه نجات داده و نه تنها آسیب جدی به آنها وارد نمیشود، بلکه از شرایط پیش آمده درس گرفته و در جهت پیشرفت از آن استفاده میکنند؟ زمانی که سازمانها در مقابل شکستها و مشکلاتی که احتمال وقوع آن وجود دارد، با کمک برنامهریزی از پیش تعیین شده و آماده کردن کارکنان و شرایط از موقعیتهای دشوار بیرون آمده و قویتر میشوند، در خصوص آنها از اصطلاح سازمانهای تابآور استفاده میشود. شاید چنین تصور کنید که تابآوری، خصلتی تنها مخصوص انسانها است؛ اما درواقع، تابآوری تنها منحصر به شخصیت انسانی نیست. گروهها، جوامع و سازمانها نیز میتوانند فرهنگ انعطافپذیری و به دنبال آن، تابآوری را یاد گرفته و در خود توسعه دهند. تابآوری در دنیای امروزی عاملی حیاتی و تعیینکننده موفقیت در سازمانها محسوب میشود.
تابآوری به چه معناست؟
تابآوری را میتوان به توانایی سازمان برای پیشبینی مسائل پیش از موعد و طراحی و تدوین برنامهای اصولی برای رسیدگی به مشکلاتِ شناسایی شده تعریف کرد. تابآوری یک فرآیند یادگیری فرهنگی است. بنابراین، اگر سازمانی نحوه رویارویی با حوادث جزئی را که روزانه اتفاق میافتد، آموزش نبیند آمادگی پاسخگویی مناسب و به موقع در مواجهه با حوادث بزرگتر را نیز نخواهد داشت.
اهمیت تابآوری در سازمان چیست؟
در دنیای امروزی که شرایط دائماً در حال تغییر است، پایداری و دوام سازمانها به طور مستمر مورد آزمایش قرار میگیرد. بسیاری از سازمانها به این نکته مهم دست یافتهاند که دنبال کردن استراتژیهای قدیمی از آنها در برابر وقوع مشکلات ناگهانی که هیچ ایده و نظری از آن در برنامههای آتی خود نداشتند، محافظت نخواهد کرد و نیاز است تا راهکاری جدید را با توجه به دنیای مدرن امروزی برای مقابله با شرایط در پیش گرفت.
تابآوری به سازمان این امکان را میدهد که:
- آسیبها و مشکلات را در صورت امکان، قبل از وقوع شناسایی و رفع کنند.
- در پیشبینی و پاسخگویی به فرصتها و تهدیدها، توانایی و ظرفیت خود را افزایش دهند.
- اهداف و ارزشهای مشترک را گسترش دهد.
- تهدیدها را به فرصت تبدیل کرده و یا در حالت بدبینانهتر، اجازه ندهند تهدیدها، بقایشان را به خطر اندازد.
ویژگیهای تابآوری
فرآیند ایجاد تابآوری در شرایط بحرانی برای هر سازمانی با توجه به افرادی که در آن مکان مشغول به فعالیت هستند، متفاوت است. با این حال، سازمانها برای مدیریت بحران و تابآوری در برابر مشکلات، نیازمند ویژگیهایی هستند که عبارتند از:
- آگاهی از شرایط موجود در سازمان
- مهارت حل مسئله در شرایط بحرانی
- همکاری و ارتباط قوی بین کارکنان
- توانایی کنترل شرایط ایجاد شده
اولین ویژگی سازمانهای تابآور شناخت کامل از شرایط و موقعیت خود و همچنین آگاهی از نقاط قوت و ضعف سازمان است. این ویژگی سبب میشود تا در بروز شرایط بحرانی با علم بر کاستیها و نقاط قوت علاوه بر مسلط بودن بر شرایط داخلی سازمان به خوبی مشکل را شناسایی و مدیریت کرده و آن را پشت سر بگذارند.
دومین مورد مهارت حل مسئله است که مهارتی ضروری و مهم برای هر سازمان محسوب میشود. زمانی كه بحرانی رخ میدهد این ویژگی به سازمانها کمک میکند تا راه حل مناسبی یافته و با درک همهجانبه از شرایط، راه خلاقانهای کشف کنند و با بررسی پیامدهای هر راه حل، بهترینِ آنها را برگزینند.
همکاری و ارتباط قوی بین کارکنان و افراد یک سازمان نیز از اهمیت بسیاری برخوردار است. زیرا در هنگام مواجه با شرایط دشوار، تنها همکاری همهجانبه است که میتواند همه چیز را به روال عادی خود برگرداند. افراد در کنار یکدیگر به آسانی میتوانند از پس مسائل برآمده و موانع را کنار بگذارند.
و آخرين مورد، مدیریت بحران است که در شرایط نامطلوب و حساس، درواقع باید در اولویت تمامی اقدامها در نظر گرفته شود. سازمانها پیش از آنکه کارگروه تشکیل دهند و با توجه به شرایط داخلی و خارجی خود، به طراحی و یا پیدا کردن راه حل بپردازند، در وهله اول باید بتوانند کنترل اوضاع را به دست بگیرند؛ چرا که کنترل بحران، مسئلهای حیاتی است. در واقع مدیریت بحران و کنترل شرایط را میتوان نوعی هنر محسوب کرد زیرا از بروز مشکلات احتمالی دیگر که در شرایط دشوار رخ میدهند، جلوگیری میکند.
موانع سازمانها در ارتقای سطح تابآوری
سه مانع اصلی که بر سر راه سازمانها برای ارتقای سطح تابآوری وجود دارد عبارتند از:
- آگاهی محدود افراد سازمان از محیطی که در آن مشغول به فعالیت هستند. آگاهی از مواردی همچون شناسایی حوادث که احتمال وقوع آنها وجود دارد و بررسی پیامدهای آنها، آگاهی نسبت به میزان منابع در دسترس سازمان در هنگام وقوع بحران و شناخت کامل از تعهدات سازمان در رابطه با تمامی ذینفعان، همگی از جمله مواردی است که به تابآوری سازمان در شرایط بحران کمک میکند.
- عدم توانایی در شناسایی و مدیریت نقاط آسیبپذیر کلیدی. نقاط آسیبپذیر را میتوان اینگونه تعریف کرد که با از دست دادن یا آسیب دیدن آن، خسارت جبرانناپذیری به سازمان وارد میشود. اینکه سازمان بتواند این نقاط آسیبپذیر منحصر به خود را شناسایی کند و برای پیشگیری از وقوع آسیب از ناحیه این نقاط، برنامهریزی نماید، اقدام هوشمندانهای است که تابآوری سازمان را افزایش میدهد.
- عدم توانایی تصمیمگیری در شرایط بحرانی. زمانی که شرایط در سازمان عادی بوده و مشکلی ایجاد نشده باشد تصمیمگیری درباره مسائل بسیار آسان است اما هنگام بروز مشکلات به دلیل پیچیدگی شرایط بیرونی و درونی سازمان و همچنین عواقبی که هر تصمیم میتواند داشته باشد، تصمیمگیری درباره موارد به ظاهر بیاهمیت هم بسیار دشوار میشود.
آیا موفقیت سازمان با تابآوری آن مرتبط است؟
سازمانهایی که در زمان بحران عملکرد و انعطافپذیری خوبی از خود نشان میدهند، و اقدامات احتیاطی لازم را برای مقابله با مشکلات، در جهت جلوگیری از غرق شدن در آنها انجام میدهند، سازمانهای موفقی شناخته میشوند. این اقدامات پیشگیرانه شامل آموزش کارکنان برای مقابله با شرایط اضطراری و یا تدوین یک برنامه منسجم در صورت سقوط در یک بحران اقتصادی است.
در انتها میتوان اضافه کرد که تابآوری عامل اصلی بقای سازمانها در شرایط بحرانی است.
جمعبندی
در این مقاله به بررسی تابآوری سازمانها در شرایط بحرانی پرداختیم و ویژگیها و موانع موجود در این فرآیند را مورد بحث قرار دادیم. امروزه سازمانها از یک سو با بحرانهای اقتصادی، سیاسی و اجتماعی و از سوی دیگر با بحرانهای داخلی مواجهاند. بنابراین با داشتن برنامهریزی جامع و کامل و ایجاد ساختاری مناسب میتوان تابآوری سازمان را در هنگام وقوع چنین بحرانهایی افزایش داد تا در صورت قرار گرفتن در موقعیتی غیر عادی و تغییرات احتمالی و غیرقابل پیشبینی، عملکرد مناسبی را از خود نشان داده و شرایط را به خوبی مدیریت کنند. چنین سازمانهایی، از تابآوری بالایی در شرایط بحرانی برخوردار خواهند بود.